Οροπέδιο Καθαρού-Δημοτικού Διαμερίσματος Κριτσάς-Δήμου Αγ.Νικολάου

Πληθυσμός : 7 (2001) - υψόμετρο 1140m

Απόδειξη της ζωτικότητας και ευφυΐας των παλαιών Κριτσωτών αποτελεί το θέμα του Καθαρού.Το οροπέδιο αυτό βρίσκεται σε υψόμετρο 1200 μέτρα και οι πλαγιές του επεκτείνονται μέχρι της υψηλότερης κορυφής της Δίκτης "Λάζαρος" ύψους 2155 μέτρα, διεκδικείτο δε επί Τουρκοκρατίας και από τους κατοίκους των γειτονικών χωριών του Οροπεδίου Λασηθίου,καθώς και από τους Χαναιαλήδες του Ηρακλείου.

Πριν από την οριστική ρύθμιση του ζητήματος ,προηγήθηκαν μακροί αγώνες,πολλοί δε πρόκριτοι της Κριτσάς που είχαν μεταβεί κατά καιρούς στη Κωνσταντινούπολη για να αντιμετωπίσουν τους εμφανιζόμενους ιδιοκτήτες Χανιαλήδες,κρατήθηκαν για πολύ καιρό στις φυλακές της Κωνσταντινουπόλεως και τα μπουντρούμια του Ηρακλείου.

Στην Ιστορία Κριάρη βρίσκουμε ότι οι Χανιαλήδες ήσαν αιμοβόροι αγάδες του Ηρακλείου οι οποίοι ούτε λίγο ούτε πολύ εμφανίστηκαν να διεκδικούν τα οροπέδια Λασιθίου και Καθαρού τα οποία δήθεν κατά τη κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους τα οποία είχαν δοθεί σαν δώρο στον πρόγονό τους αρχηγό των γενιτσάρων.Η παράλογη αυτή αξίωση επέφερε μεγάλη αναστάτωση ,ώστε στο υπόμνημα που υποβλήθηκε στο Σουλτάνο από τη Γενική συνέλευση που συνήλθε στις 14 Μαΐου 1866 στη θέση Μπουτσουνάρια Χανίων.Εκεί συνήλθαν οι αντιπρόσωποι του Χριστιανικού λαού της Κρήτης (στην οποία όπως και αλλού αναφέρεται ότι παρέστη από την Κριτσά ο Κων/νος Κοζύρης). Εκεί έγινε ειδική μνεία για τις αυθαιρεσίες των Χανιαλήδων όπου οι εγκαλούμενοι Κριτσώτες και Λασηθιώτες υπέστησαν όχι λίγα δεινά και έξοδα για να υπερασπίσουν το δίκαιό τους.

Για το θέμα του Καθαρού ασχολήθηκε κατ' επανάληψη και το Συμβούλιο του Μεγάλου Κάστρου όπως φαίνεται από την εξής περικοπή του Ημερολογίου:14.Μαϊου 1835,έδωσα του Μανολιού Αλεξάκη (ασφαλώς του Αλεξομανώλη) τα σνέθια ( έγγραφα) κομμάτια 16 του Αοριού του κριτζώτικου,παρόντος και του παπά Κλώντζα". Οι αιμοβόροι χανιαλήδες δεν θέλησαν να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις του εν λόγω Συμβουλίου.

Κατά την παράδοση στην οριστική ρύθμιση της διαφοράς μεταξύ Κριτσωτών και Λασηθιωτών συνετέλεσε και ο φόνος ενός τούρκου δικαστή (Καδή) ο οποίος πηγαίνοντας στο Καθαρό για να διενεργήσει αυτοψία και αφού όπως εικάζεται είχε εκδηλώσει την προτίμησή του υπέρ των Λασηθιωτών ,σκοτώθηκε από αγνώστους. Μετά από αυτό ο Στρατιωτικός Διοικητής Ηρακλείου απεφάσισε να μεταβεί επί τόπου προς ανακάλυψη των ενόχων και επιβολή των προβλεπομένων κυρώσεων. Λέγεται ότι ενώ προχωρούσε έφιππος με τη συνοδεία του από τη Κριτσά προς το Καθαρό,εμφανίσθηκε μπροστά του ένας λαγός,τον οποίον οι γρήγοροι και ορεσίβιοι Κριτσώτες κατόρθωσαν να πιάσουν ζωντανό. Το γεγονός αυτό προξένησε μεγάλη εντύπωση στο Τούρκο Πασά ο οποίος ως στρατιωτικός εξετίμησε την "σβελτοσύνη" των Κριτσωτών. Λέγεται ότι όταν έφθασε στον τόπο που είχε σκοτωθεί ο Τούρκος δικαστής εφήρμοσε την εξής πρωτότυπο μέθοδο. Ρώτησε τους εκπροσώπους των Λασηθιωτών αν όταν φωνάζουν οι πετεινοί του Καθαρού ακούγονται από τα χωριά του Οροπεδίου Λασιθίου. Όπως ήταν επόμενο αυτοί απάντησαν αρνητικά. Η ίδια ερώτηση υπεβλήθη ως εξής στους εκπροσώπους των Κριτσωτών οι οποίοι έσπευσαν να απαντήσουν ότι πράγματι ακούγονται ευκρινέστατα από την Κριτσά οι φωνές των πετεινών του Καθαρού,(ψέματα βέβαια αφού το Οροπέδιο απέχει πλέον των 12 χιλιομέτρων από τη Κριτσά και σε απόσταση τετραπλάσια από τα χωρά του Λασιθίου). Τότε -απεφάσισε ο Τούρκος διοικητής- το Οροπέδιο παραχωρείται οριστικά στη Κριτσά,η οποία και θα υποστεί τις συνέπειες για το φόνο του Καδή. Δεν είναι εξακριβωμένο αν η παράδοση αυτή είναι πράγματι αληθινή. Πάντως γεγονός είναι ότι για πολλά χρόνια η Κοινότητα Κριτσάς πλήρωνε τζαερέ (πρόστιμο) στο Βακούφιο του Ηρακλείου ένα σημαντικό ποσό ετησίως για το Οροπέδιο του Καθαρού. Η περιοχή όπου σκοτώθηκε ο Τούρκος δικαστής ονομάζεται ακόμη και σήμερα "του Καδή ο λάκκος",στα γραφεία δε της Κοινότητας σώζεται ακόμη ένα σιδερένιο κουτί μέσα στο οποίο υπάρχει ματωμένο χώμα απο τον τόπο οπου φονεύθυηκε απο τους Ρετσέτες ο Τούρκος δικαστής,καθώς και το φιρμάνι (διάταγμα) δια του οποίου το οροπέδιο παρεχωρείτο οριστικά στην Κοινότητα της Κριτσάς.

Κατά την παράδοση ο Πασάς ήταν και από άλλους λόγους επηρεασμένος υπέρ της Κριτσάς,είχε δε προειδοποιήσει τους προκρίτους για την ερώτηση που θα έκανε. Η απόφαση όμως αυτή δεν αποκλείεται να οφείλεται στα κεκτημένα δικαιώματα των Κριτσωτών δοθέντος ότι από τους αρχαιότατους χρόνους το Οροπέδιο του Καθαρού υπήγετο στο Κράτος της αρχαίας Λατούς. Η πεδινή έκταση του Οροπεδίου ανέρχεται στις 60.000 περίπου στρέμματα από τα οποία μόνο τα 15.000 στρέμματα περίπου καλλιεργούνται με σιτηρά,κηπευτικά και αμπελώνες. Η υπόλοιπος έκταση καθώς και οι γύρω από την πεδιάδα κατάφυτοι πρίνοι,ασφένταμοι και αγριαχλαδιές χρησιμεύουν για τη βοσκή των ποιμνίων. Η κυριότητα του Οροπεδίου ανήκει στην Κοινότητα της Κριτσάς,αλλα κάθε δημότης μπορεί να καλλιεργήσει όση έκταση θέλει καταβάλλοντας ένα μικρό ποσό για τα παραγόμενα προϊόντα. Οι κήποι ,οι αμπελώνες και συνεπώς οι καλλιεργούμενες εκτάσεις κληρονομούνται από τους γονείς στα παιδιά χωρίς καμιά ενόχληση της κυριότητας. Μόνο για τις χέρσες εκτάσεις μπορεί να καλλιεργήσει κάποιος όση έκταση θέλει χωρίς να ενοχληθεί από κανένα. Για τη βοσκή των αιγοπροβάτων η Κονότητα εισπράττει το χρόνο .

Πριν από 60 χρόνια βρέθηκαν εκεί απολιθώματα μαμούθ κ.λ.π. αγρίων ζώων (παλαιοντολογικά λείψανα). Ο ιστορικός Ψιλλάκης ασχολούμενος με την Ανοσοποίηση της Κρήτης,την οποία εμφανίζει ενωμένη άλλοτε με την Ηπειρωτική Ελλάδα και τους πρώτους κατοίκους αυτής,τονίζει ότι οστά ανήκουν σε προκατακλυσμιαίου ζώου κατά τα φαινόμενα σε ιπποπόταμον,βρέθηκαν στα Όρη Δίκτη ,απολιθώματα δε βρίσκονται στο Μουσείο Αθηνών. Από τα παραπάνω βεβαιείται ότι τα απολιθώματα που βρίσκονται στο Οροπέδιο Καθαρού ανήκαν σε ιπποπόταμο. Στην ορεινή περιοχή "Δάμακας" & " Ανεφολάκους" μεταξύ της Κριτσάς και του Καθαρού υπάρχει και το μεγαλύτερο στη Κρήτη δάσος από πρίνους και ασφένδαμους.

Το Οροπέδιο του Καθαρού με το υπέροχο κλίμα,τα άφθονα δάση και τα περίφημα φρούτα και κτηνοτροφικά προϊόντα,το "Νταβός" της Κρήτης αποτελεί ιδεώδη τόπο για την ανάπτυξη του Ορεινού Τουρισμού.

Εκείνος που τελικά αποφασίσει την έξοδο από τις συνήθειες και ανηφορήσει προς το Οροπέδιο του Καθαρού, ανταποκρίνεται σε μια έλξη τόσο δυνατή , ώστε ακλουθώντας την να απολαμβάνει ένα μείγμα ενθουσιασμού, εκούσιας χειραγώγησης και απροσποίητου σκεπτικισμού.Η απόφαση ν' ανεβείς στο Καθαρό σημαίνει συναίνεση στο να υποκύψεις σε κάτι που δεν ξέρεις ποιό είναι, αν και υποψιάζεσαι σε ποιά ανάγκη σου αντιστοιχεί.

Το Οροπέδιο του Καθαρού βρίσκεται σε υψόμετρο 1200 μ., στην ευρύτερη περιοχή του παραδοσιακού χωριού Κριτσά του Μεραμπέλου. Η έκτασή του είναι συνολικά 60.000 στρέμματα εκ των οποίων τα 40.000 περίπου συνιστούν το πεδινό επίπεδο τμήμα του. Ανατολικά περικλείεται από τις κορυφές Ανεφαλάκι και Μονοδέντρι. Νότια από τον Λάζαρο, βόρεια από την Αλέξαινα και τον Χαυγά και νότια από τον Τσίβη. Από άποψη ιδιοκτησιακού καθεστώτος υπάγεται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, από την οποία οι κάτοικοι της Κριτσάς μπορούν να το νοικιάζουν τμηματικά για να το καλλιεργούν, χωρίς όμως το δικαίωμα να το πουλήσουν ή να το μεταβιβάσουν σε ξένους.

Από οικοσυστημική άποψη είναι πλούσιο σε πανίδα και σε χλωρίδα.Λαγοί,Ζουρίδες, Αγριόγατοι , Ασβοί κ.λ.π. είναι μερικά μόνο από τα άγρια ζώα που συνιστούν την τοπική πανίδα όσο αναφορά τα θηλαστικά. Πέρδικες, Μπεκάτσες, Τσίχλες, Αγριοπερίστερα, Γαρδέλια είναι τα πουλιά που συναντούνται συχνότερα στις βουνοκορφές και στον κάμπο του Καθαρού. Κοντά σ' αυτά θα πρέπει βέβαια να προστεθούν τα Γεράκια και οι Βιτσίλες από την οικογένεια των αρπακτικών. Στο Οροπέδιο του Καθαρού ζουν επίσης πολλά ερπετά όπως η Κρητική Οχιά, το Λιακόνι, η Σαύρα κ.λ.π. Όσ' αναφορά τη χλωρίδα, πληθωριστική είναι η παρουσία των Πρίνων και των Λιόπρινων, ενώ στα ακάλυπτα μέρη φύονται μικροί θάμνοι όπως Αστιβίδες, Αγκαραθιές Θρίμπες κ.λ.π.. Αγριολούλουδα συναντά κανείς σε μεγάλη αφθονία και ποικιλία: Παπαρούνες, Μαχαιρίδες,, Ορχιδέες κ.λ.π. Έντονη είναι ακόμα η παρουσία αρωματικών βοτάνων όπως Ρίγανη, Δίκταμος κ.λ.π. Στην εύφορη γη του οροπεδίου καλλιεργούνται Μηλιές, Αχλαδιές, Καρυδιές και κηπευτικά όλων των ειδών. Η άρδευση επιτυγχάνεται χάρη στις λιθόκτιστες δεξαμενές οι οποίες συγκεντρώνουν το νερό της βροχής και των πηγών.

Πλούσια είναι και τα ανασκαφικά ευρήματα απολιθωμένων οστών νάνων ιπποπόταμων, που μας πηγαίνουν πολύ βαθιά στο παρελθόν και τονίζουν τη τεράστια σημασία της περιοχής από επιστημονική άποψη. Σήμερα η περιοχή του Οροπεδίου Καθαρού συνιστά άλλο ένα οικοσύστημα που δίνει αγώνα για να κρατηθεί σε μια ανεκτή κατάσταση, για να ισορροπήσει τη φυσική τάξη των πραγμάτων με την εντεινόμενη ανθρώπινη δραστηριότητα.Περπατώντας κανείς σ' αυτόν τον τόπο έχει πλήρη τη συναίσθηση ότι βρίσκεται σε έναν ξεχωριστό χώρο, που προκαλεί ευχάριστα και απρόσμενα. Το Καθαρό σαν φυσικό οικοσύστημα που συνδέεται με ένα γεωργικό σύστημα χαμηλών εισροών έχει μεγάλη αξία διατήρησης. Καθ'ότι συνιστά μια κλειστή και ελεγχόμενη περιοχή, μπορεί και πρέπει να αποτελέσει ένα πρότυπο διαχείρισης τόσο του φυσικού τοπίου και της άγριας ζωής όσο και ανάπτυξης γεωργικών και ψυχαγωγικών πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον.Η υπερβόσκηση και οι πιέσεις που δέχεται τελευταία, αναφορικά με τις καλλιέργειες και την δόμηση, επιβάλλουν μιαν άλλη ποσοτική και ποιοτική προσέγγιση της περιοχής ώστε να μην ικανοποιούνται μόνο οι ανθρώπινες ανάγκες αλλά και οι οικολογικές λειτουργίες.

Επιστρέφοντας από τον τόπο εκείνο, ο καλυμμένος φθόνος του αταξίδευτου θα σε αναγκάσει υποσυνείδητα να ιστορίσεις. Όμως ποιόν αφορά η λύτρωση σε τόπους συναρπαστικούς, πέρα από εκείνον που λυτρώνεται Ποιόν αφορά η ευτυχία της ανανέωσης πέρα από τον ευτυχή ανανεωμένο Εκείνοι που δεν ήρθαν στο ταξίδι αυτό τι θα περιμένουν ν' ακούσουν άραγε μια αδιόρατη πληκτική αναφορά σε ακρογιαλιές ή σε κοσμικά μέρη; Το πέρας του ταξιδιού στο Οροπέδιο του Καθαρού, συνιστά όμως την τιμωρία και του ταξιδιώτη, το ράπισμα του χρόνου προς όποιον αποκτά παροδικά την ψευδαίσθηση ότι το απροσδόκητο έχει διάρκεια.

ΛΑΚΚΟΣ ΤΟΥ ΚΑΔΗ - ΚΑΔΗ ΜΕΙΤΑΝΗ (Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ) Γεωργίου Ιωάννου Περάκη Διευθυντού Δημοτικού Σχολείου Κριτσάς Ραντολόγια Αθήνα 1972-Σελίς 152-153

Η παράδοση διατηρεί τα παρακάτω στοιχεία που έδωσαν βαρύτητα και κύρος στην απόφαση. Ο Καδής ρώτησε:

1.Εάν, όταν κράζουνε οι πετεινοί στο Καθαρό,ακούγονται από το Λασίθι, ή από την Κριτσά.

2.Εάν, όταν σκότωσαν τον Καδή (προκάτοχό του δικαστή) στα σύνορα μεταξύ Καθαρού-Λασηθιού,την μπαλοθιά (εκπυρσοκρότηση) του τουφεκιού ακούσανε οι Λασιθιώτες ή Κριτσώτες κ.λ.π Όλοι οι Λασηθιώτες ,που ήσαν στη δίκη ,από φιλαλήθεια βεβαίωσαν πως, μήτε οι πετεινοί ακούγονται από το Λασήθι, όταν κράζουνε στο Καθαρό,μήτε τη μπαλοθιά ακούσανε,όταν σκότωσαν τον Καδή.Οι Κριτσώτες όμως (δασκαλεμένοι όμως από την Κριτσώτισσα καπετάνισσα Μαρία,που ήρθε σε μυστική συνεννόηση με τις Τουρκικές αρχές) βεβαίωσαν πως, όταν κράζουν οι πετεινοί στο Καθαρό ακούγονται καθαρά από την Κριτσά και όταν σκότωσαν τον Καδή άκουσαν την μπαλοθιά από την Κριτσά και ντελόγο κακόβαλαν. Ο Δικαστής τότε σκέφτηκε και έκρινε πώς,η απόσταση Κριτσάς- Καθαρού είναι μικρότερη από την απόσταση Λασιθιού- Καθαρού και επομένως το Οροπέδιο ανήκει στην Κριτσά. Έτσι έληξε η δίκη και το Καθαρό τελικά κερδήθηκε από τους Κριτσώτες.

Ο Καδής που σκοτώθηκε,προκάτοχος του Καδή που απέδωσε το Καθαρό στους Κριτσώτες,έπεσε θύμα δολοφονίας, όταν σε μια φιλονικία για κάποια τοποθεσία του Καθαρού, επήγε ο ίδιος να λύση τη διαφορά επί τόπου, μεταξύ Κριτσωτών και Λασιθιωτών και να αποδώσει δικαιοσύνη. Το μέρος που σκοτώθηκε ονομάστηκε Καδή Λάκκος ή Καδή Μειντάνι. Οι Λασιθιώτες αρνήθηκαν να πληρώσουν το αίμα. Οι Κριτσώτες όμως εκπλήρωσαν την αποζημίωση που τους όρισαν και έτσι με τον τρόπο αυτόν έγιναν κάτοχοι του Λάκκου, από τότε ακούγεται ως Καδή Λάκκος ή Καδί Μεϊντάνι. Η Κοινότητα της Κριτσάς διατηρεί χώμα, με αίμα ζυμωμένο,σε βώλο,στα γραφεία της. Είναι από το Λάκκο εκείνο που δολοφονήθηκε ο Καδής και ζυμωμένο με το αίμα του σκοτωμένου. Το οροπέδιο του Καθαρού,πολυ εύφορο και αρκετά μεγάλο, βρίσκεται δυτικά της κωμοπόλεως,σε απόσταση 19 περίπου χιλιόμετρα και σε υψόμετρο 1.150 μέτρα. Είναι ιδιοκτησία της Κοινότητος (Κοινοτικό) και εξ αιτίας του υγιεινού του κλίματος αποτελεί άριστο τόπο για παραθερισμό. Έχει πολλές οροσειρές Βουρλιά και Δέτης, Καδή Λάκκος, Καράβια, Καθάριος Λάλλος, Παραθύρι, Λεκανιδα, Πατσούρου-Κορφή,Μονοδένδρι,Κοτσυφονερό,Χαλασμένη-Κορφή,Σταυρού-Σέλι και Ανεφολάκκους.