ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΣΚΟΙ
ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΚΡΙΤΣΑ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΦΕΚ 594-13/11/1978 ΚΗΡΥΞΗ/ΜΕΤΑΒΟΛΗ
Ως
διατηρημένα μνημεία τα οποία αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα
παράδοσης χαρακτήρα και Αρχιτεκτονικής και που είναι συνδεδεμένες
με τις μνήμες και την ιστορία του χωριού είναι οι πηγές της.
Στην
απογραφή του Ιανουαρίου του 1881 η Μονή Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος
είχε 8 κατοίκους - (1 μοναχό και 7 κοσμικούς) και ανήκει στο
Δήμο Κριτσάς. Το 1900 απογράφεται (Μονή Θεολόγος) στον ίδιο
δήμο με 3 άνδρες κατοίκους. Στη συνέχεια δεν εμφανίζεται στην
απογραφή του 1920. Αναφέρεται πάλι στην απογραφή του 1928 αλλά
σαν απλός οικισμός (Άγιος Ιωάννης) στην Κοινότητα Κριτσάς με
22 κατοίκους. Απουσιάζει από τις 4 επόμενες απογραφές μέχρι
και το 1981 οπότε καταγράφεται και πάλι στην Κοινότητα Κριτσάς
με 29 κατοίκους. Το 1991 ανήκει στην ίδια κοινότητα με 23 κατοίκους.
Στον οικισμό υπάρχει ένα μικρό μοναστήρι από τα παλιότερα της
περιοχής αφού μνημονεύεται ήδη το 1219.Ηταν παράρτημα της μονής
Τοπλού Σητείας. Στο τρίτο καθολικό του σώζεται κτητορική επιγραφή
του 1348. Όπως όλα τα μοναστήρια του Μεραμπέλου υπήρξε ορμητήριο
επαναστατικών εξορμήσεων κατά την τουρκοκρατία και διαλύθηκε
το 1905.
Όπως αναφέρει ο ιστοριοδίφης Νικόλαος Παπαδάκης στο βιβλίο του
Εκκλησίες της Κρήτης "η Μονή του Αγίου Ιωάννη στο Θεολόγο
ιδρύθηκε κατά τον 10ο αιώνα". Αυτό συνάγεται από το γεγονός
ότι στη συναφθείσα μεταξύ Ενετών και Επαναστατών συνθήκη το
1219 αναφέρεται η Μονή Θεολόγου Κριτσάς.
Η
αρχαιότητα της μονής εξάγεται και απο το γεγονός που αναφέρεται
στην του αργυρού σταυρού καλής βυζαντινής τέχνης, με αγιογραφίες
ανάγλυφες και ήτο περίφημος κατά τους Ενετικούς χρόνους για
την θαυματουργική του δύναμη. Η Μονή αποτελείτο από ναό τρίκλιτο
(Άγιο Ιωάννη,Αγιο Χαράλαμπο και τη Μεταμόρφωση) και από πολλά
οικήματα.
Επί Τουρκοκρατίας η Μονή Θεολόγου λόγω της ορεινής απόκεντρου
και φύσει οχυρής θέσης (τότε δεν περνούσε ο δρόμος Κριτσάς -Κρούστας),
διαδραμάτισε σπουδαιότατο ρόλο, ιδίως στις διάφορες Κρηιτικές
επαναστάσεις. Στο Μοναστήρι εύρισκαν περίθαλψη και τροφοδοσία
οι διαβιούντες στα γύρω βουνά χαϊνιδες (αρματωλοί) οι οποίοι
ήταν ο φόβος και ο τρόμος των Αγάδων των πεδινών χωριών.
Η παράδοση αναφέρει για μεν την πρώτη εκκλησία (τον Θεολόγο)
ότι ένας Τούρκος, που πυροβόλησε την εικόνα του αγίου, έχασε
το μάτι του από τη δική του σφαίρα, που κτυπώντας την εικόνα
γύρισε και του βγαλε το μάτι. Άλλη παράδοση αναφέρει ότι κάποιος
που πήγε να κλέψει ένα μελίσσι του αγίου, έμεινε καθηλωμένος
πάνω στο μαντρότοιχο με τη διψέλη (κυψέλη) στον ώμο μέχρι το
πρωί που πήγε ο ηγούμενος και με δεήσεις τον ελευθέρωσε.
Η εκκλησία του Θεολόγου με τις ωραίες παλιές εικόνες και αγιογραφίεςε
θεωρείτο απο τις πλέον θαυματουργές εκκλησίες της περιοχής και
γι' αυτό και σήμερα ακόμη εορτάζεται με μεγάλη ευλάβεια από
τους κατοίκους της Κριτσάς.
Πηγές
1.
Οικισμοί της Επαρχίας Μεραμπέλου Κρήτης - απογραφή από το 1577
μέχρι το 1991 - Μανόλη Αντ.Παπαδογιάννη
2.Ραντολόγια - Γεωργίου Ι Περάκη Δασκάλου
3. Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη
4. Χρυσούλα Τζομπανάκη, αρχιτέκτων αρχαιολόγος
|